Liczba kontroli ZUS osób przebywających na zwolnieniach lekarskich stale rośnie. Według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w 2022 roku, w miesiącach od stycznia do września liczba kontroli wzrosła prawie o 200 procent. Wzrosła również liczba osób pozbawionych prawa do zasiłku za czas przebywania na L4. Jak wyglądają kontrole ZUS? Kto może je przeprowadzić i jakie są konsekwencje za nieprawidłowe wykorzystanie L4?
Kontrole ZUS. Kto ma prawo do kontroli?
Kontrole ZUS pracowników przebywających na zwolnieniach lekarskich mają na celu ustalenie, czy pracownicy podczas L4 nie wykonują innej pracy zarobkowej, a także czy nie wykorzystują zwolnienia od pracy w sposób niezgodny z jego celem. Kontroler ZUS w razie stwierdzenia takich nieprawidłowości może doprowadzić do blokady wypłacanego zasiłku oraz do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń chorobowych.
Kontrola nie musi być jednak przeprowadzona tylko przez ZUS. Takie uprawnienie ma również sam pracodawca. Musi jednak zatrudnić powyżej 20 osób ubezpieczonych. Może on sprawdzić, czy pracownik na L4 faktycznie przebywa w domu, jest chory, czy nie wykonuje innej pracy itp. Może on także zlecić przeprowadzenie kontroli innej osobie, np. innemu pracownikowi. Takiej osobie pracodawca musi wystawić jednak imienne upoważnienie, według wzoru stanowiącego załącznik nr 1 do rozporządzenia z dnia 27 lipca 1999 roku. Ponadto zarówno w przypadku, kiedy pracodawca wskaże pracownika do przeprowadzenia kontroli, czy też skorzysta w tym celu z usług zewnętrznych, musi pamiętać, że wciąż pozostaje administratorem danych osobowych swoich pracowników. Musi zatem zadbać, by przepisy o ochronie danych osobowych nie zostały naruszone.
Szczegółowe zasady oraz tryb kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich znajdziemy w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 27 lipca 1999 r.
Kontrole ZUS – zakres kontroli
Chociaż mogłoby się wydawać, że przebieg kontroli jest dosyć prosty, to istnieje sporo ograniczeń. Osoba przeprowadzająca kontrolę nie może żądać od osoby kontrolowanej informacji na temat jej stanu zdrowia lub podania przyczyny, która spowodowała jej niezdolność do wykonywania pracy. Są to dane, które podlegają ochronie. Ponadto, jeśli osoby przebywającej na L4 nie ma w miejscu zamieszkania podczas kontroli, nie oznacza to, że natychmiast zostanie jej odebrane prawo do zasiłku. W tej sytuacji dana osoba musi wyjaśnić przyczyny swojej nieobecności.
W 2022 roku weszły nowe przepisy, które dają szersze uprawnienia dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. Dzięki nim ZUS ma możliwość pozyskiwania potrzebnych danych i informacji w celu skutecznego i precyzyjnego ustalania uprawnień do zasiłków. Dotyczy to zarówno danych osobowych ubezpieczonych, jak i informacji finansowych, bądź też dokumentów potwierdzających wysokość dochodu lub podstawę wymiaru świadczeń. Te uprawnienia nie mogą jednak naruszać ochrony danych osobowych, stąd ZUS ma obowiązek zagwarantować poufność danych oraz ich prawidłowe wykorzystanie.
Nieprawidłowe wykorzystanie L4
Kontrole ZUS są wyraźnie dobrym narzędziem do łatania tzw. dziury budżetowej. Według rzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Pawła Żebrowskiego, w 2022 roku w wyniku kontroli zaoszczędzono prawie 22 miliony na nienależnych świadczeniach zdrowotnych.
W przypadku stwierdzenia nadużyć zwolnień lekarskich, po przeprowadzonej kontroli, osoba kontrolująca powinna sporządzić protokół kontroli. Protokół należy sporządzić według wzoru stanowiącego załącznik nr 2 do rozporządzenia z dnia 27 lipca 1999 r. Należy w nim wskazać uwagi, które dotyczą nieprawidłowego wykorzystania L4. Osoba kontrolowana może również wnieść swoje uwagi do sporządzonego protokołu. Wszelkie informacje znajdujące się w sporządzonym protokole stanowią podstawę do niewypłacenia pracownikowi zasiłku.
Decyzja uprawniająca do zasiłku
Wszelkie decyzje w sprawie uprawnień do zasiłku wydaje ZUS. W przypadku, kiedy kontrola została przeprowadzona przez pracodawcę, ZUS wydaje decyzję na jego wniosek. Od decyzji można się odwołać. Takie odwołanie można złożyć pisemnie, a także ustnie do protokołu. Na złożenie odwołania jest miesiąc od momentu otrzymania decyzji.